U predgovoru retrospektive »Black Light« održane u sklopu lanjskog Locarna, njen autor Greg de Cuir Jr, američki kurator i pisac s beogradskom adresom, navodi da »crnački film ne može biti ograničen na simplificirani pojam crnog tijela iza kamere i ispred nje. Kao što se o njemu ne može raspravljati u diskursu estetike, politike i etike«.

Zato njegova retrospektiva nije bila fokusirana isključivo na crnačke autore iako su oni dominirali, već se crnačkim temama bave i bijeli sineasti. Slični koncept koristi i program riječkog Art-kina nazvan »Pobune-Riots« koji priziva Black Lives Matter urgentnost, iako se po broju uvrštenih filmova ne može mjeriti s de Cuirovom retrospektivom. U riječki program uvršten je i francuski sineast Mathieu Kassovitz čija je »Mržnja« proslavila 25. obljetnicu kanske premijere gotovo paralelno s tragičnom sudbinom Georgea Floyda u Minneapolisu.

Medijski rasizam

Kassovitzov prokleto urgentni komad prati 24 sata u životima trojice naoružanih migrantskih sinova koji kreću iz svog banlieua prema centru Pariza da bi likvidirali »policijsku svinju«. Pored jednog Arapa magrebskih korijena (Said Taghmaoui) i jednog Afrikanca (Hubert Kounde), treća karika trija je tada relativno anonimni Vincent Cassel. Jer Kassovitzov prosede priziva Pasolinijevu misao: »Rasizam francuskih policajaca ne odnosi se na boju kože, već na socijalni diskurs. Ako pripadaš proletarijatu i ako živiš u siromašnoj četvrti, pri čemu je posve nebitno je li tvoja koža bijela, crna ili žuta, ja ću te ubiti«. Jer, od kanske premijere Kassovitzova filma proteklo je 25 godina, i kao da se ništa promijenilo nije. Mržnja generira mržnju. Samo što će žrtva uzviknuti »I can’t breathe!«. Slični efekt postiže i rani Spike Lee, također uvršten u riječke »Pobune«. Zato njegov možda ponajbolji film »Do the Right Thing« (»Učini pravu stvar«) ne može biti aktualniji. Kao da je snimljen u sinergiji s Black Lives Matter narativima.

Leejev protagonist je bruklinski dostavljač pizze Mookie (glumi ga sam autor) koji se nalazi na vječnoj meti kvartovskih crnaca, Korejaca, Talijana i bijelih murjaka. Iako će njihovo usijanje kad-tad doći na naplatu, kad »nesporazumi« eskaliraju u ulične nemire, a komedija ustupi mjesto ozbiljnom socijalnom komentaru. U tom diskursu možemo promatrati i militantnu urgentnost Ave DuVernay (šifra: »Trinaesti«).

Naziv njena doksa odnosi se na famozni trinaesti amandman američkog ustava, izglasan u siječnju 1865., koji se odnosi na ukidanje ropstva.

O istom je progovorio i Spielberg u »Lincolnu«. Iako Spielbergov komad završava riječima šesnaestog američkog predsjednika, ostaje jedno pitanje na koje ni nakon više od 150 godina nismo dobili odgovor: koliko se promijenio život afroameričih zajednica? To pitanje progranja Avu DuVernay u doksu »13th«, čiji je prosede miljama udaljen od ideološkog ezibicionizma i narcizma Michaela Moorea.

Na isto pitanje autorica pokušava odgovoriti i u »Selmi«, ali i TV seriji »When They See Us« snimljenoj s pečatom Netflixa, u kojoj se pozabavila slučajem Petorice iz Central Parka, fokusirana na medijski rasizam tabloida Daily News koji je pratio suđenje petorici mladaca optuženih za seksualno zlostavljanje i smrt bijele joggerice (istom temom pozabavio se i Ken Burns u doksu »The Central Park Five«). Među uhapšenima bila su četiri Afroamerikanca i jedan Hispanoamerikanac. Iako je DuVernay ogoljela kontroverzne motivacije, strahove i konfuzije čitave jedne nacije. Slučaj je natjerao tadašnjeg financijskog špekulanta Donalda Trumpa da zakupi stranice četiri vodeća lista, među njima i notornog Daily Newsa, da bi na njima promovirao uvođenje smrtne kazne. Njegova divlja retorika bazirana na mržnji, krcata frazama poput »wolf packa«, čija se sintagma referira na maloljetničke bande, nije se nimalo izmijenila ni do njegova recentnog »okršaja« s Bidenom.

Lažni prijatelji

Jer, ono što zanima DuVernay nije investigativni diskurs, ali ni sudska drama. To je prije svega onaj »what is black?« koji autoricu proganja vječno u svim njegovim sfumaturama. Slični »artivizam« slijedi i autoričin doks »13th« koji se može promatrati i kao neka vrsta sequela »Selme«, operirajući od plantaža američkog Juga, do Crnih pantera, Angele Davis, Martina Luthera Kinga i Malcolma X (potonji se ukazuje i u igranofilmskom debiju Regine King »One Night in Miami« u društvu Jima Browna, Sama Cookea i Mohamada Alija, tada još uvijek znanog kao Cassius Clay, ali još ne zadugo). Sve do (prikrivene) segregacijske politike danas. Zato DuVernay u »Trinaestom« denuncira i republikansku administraciju koja koristi zatvorski sistem kao instrument opresije, i Nixona, i Reagana, ali i »lažne prijatelje« poput Clintona, pri čemu će praktički poštedjeti jedino Obamu.

Jer, za DuVernay, ropstvo nikad neće biti ukinuto. Možda više ne postoje noćne more prošlosti inkarnirane na filmu u opskurnim facama poput Michaela Fassbendera iz »12 godina ropstva«. Ali autorica u svom doksu koji nije imun na stanovitu dozu manirizma, pokazuje da crnačka komuna i dalje biva svedena na radništvo za eksploataciju, meso za kanibalizaciju i robu za cipelarenje. Zato je retorika autoričina doksa »13th« bliža vrhunskoj investigativnoj TV reportaži nego filmu. Kao da njena osobna i krajnje esencijalna misija nikad ne prestaje. Jer, prema DuVernay, »zakon i red« nije ništa drugo nego šifra za oblik ropstva koji je možda neprepoznat, ali i dalje itekako žilav. Uz Trumpa koji oplakuje dobra stara vremena, kad su demonstrante odnosili na nosilima.