Nakon prokleto zabavnog koncerta koji je Abel Ferrara nedavno održao u riječkom Art-kinu, autor teksta koji držite u ruci upitao je tog velikog sineasta tijekom neformalnog druženja u atriju koliko mu nakon rimskog egzila nedostaje New York.

Ferrarinim kultistima zasigurno ne treba posebno naglašavati da je njegova recentna autorska faza vezana za Rim u kojem trenutno živi i u kojem je ambijentirao novije komade, od »Pasolinija« i »Piazze Vittorio« do »Tommasa«.

Ferrara je kazao da mu New York nimalo ne nedostaje (»U Rimu se moja kći barem osjeća sigurnije«). Iako je ponosan na novu generaciju filmaša poput braće Safdie koji su ispisali najljepši hommage njegovim starim njujorškim danima.

Jer, ako doista postoje autori koji trenutno baštine tradiciju njujorških sineasta koji su poput Ferrare povraćali deformirane i drogirane njujorške slike na granici ekscesa, to su Josh i Benny Safdie.

Istinski kraljevi New Yorka, parafraziramo li seminalni Ferrarin komad iz 1989. s psihotičnim Christopherom Walkenom koji je vodio ljubav u vagonima podzemne željeznice, pomagao siromašnima, rješavao se rasističkih protivnika, kineskih zlikovaca i crne braće, od orgije do orgije, od kokaina do cracka, od klišeja do klišeja.

Ili onaj s Harveyjem Keitelom kao korumpiranim njujorškim policajcem na cracku, heroinu i alkoholu koji je poludio kad su Dodgersi počeli gubiti, iako će silovanje jedne redovnice na oltaru označiti njegovo spasenje (šifra: »Loš poručnik«). Zato nas ne čudi da će njegov Tommaso u završnici istoimenog filma završiti razapet na križu ispred rimske stanice Termini. Ferrara i Scorsese baštine istu kršćansku tradiciju i njena posljednja iskušenja.

Rudnici i šupci

No kako se s tom tradicijom doista snalaze židovska braća Safdie? Njihov genijalni najnoviji komad »Uncut Gems«, koji je oskarovska Akademija bezobzirno ignorirala dajući prednost prvoloptaškim atrakcijama, iako ništa bolje nisu reagirali ni naši kinodistributeri koji sustavno odbacuju produkcije s pečatom Netflixa, logični je nastavak njihova ekstraordinarnog komada »Good Time« (»Luda noć u New Yorku«).

Poput Ferrare, tako i Safdiejevi promatraju energične vedute New Yorka kao permanentni kokainski trip, kao da smo tijekom dva sata zarobljeni u mozgu nekog narko psihotika.

Uvodna jukstapozicija je naprosto maestralna. Vađenje dragog kamenja iz afričkog rudnika izmjenjuje se s pregledom junakove prostate u njujorškoj klinici. Rudnici i šupci. Etiopska rudarska okna i Sandlerova analna ekografija. Jer, komad braće Safdie i nije drugo nego konstantno pitanje ilegalne trgovine, razmjene i cirkulacije (dragog kamenja, ljudi, sentimenata).

Samo što u intimnom teatru Safdiejevih, Roberta Pattinsona sada zamjenjuje Adam Sandler. Poput Paula Thomasa Andersona (šifra: »Punch Drunk Love«), Safdiejevi su shvatili da Sandlerov glumački talent ne treba tako olako odbaciti.

Sada on glumi ovisnika o kocki, nepopravljiva ženskara i vlasnika draguljarnice u njujorškoj židovskoj enklavi koji opsesivno žudi za rijetkim etiopskim opalom prokrijumčarenim u smrznutoj ribi.

Jedan od njegovih klijenata je i Kevin Garnett, zvijezda Boston Celticsa, kojem je do tog istog dragog kamena jako stalo, tretirajući ga poput talismana. Taj isti opal terba braći Safdie da bi ga transformirali u psihodelični gadget i amblem febrilne montaže bliske onoj iz Scorseseova »After Hours«.

Disonantna histerija

Promatrajući njihova junaka, stalno se pitamo je li on uopće spava. Je li uopće ima vremena za opuštanje? Jer, »Uncut Gems« je naprosto savršeni komad za zatvaranje jedne filmske dekade i otvaranje nove.

Iako braća Safdie ne baštine samo njujoršku tradiciju Ferrare i Scorsesea, već se njihov komad može promatrati i kao noćna varijanta Johna Landisa. U priči koja vječno emanira disonantnu histeriju i kakofoniju New Yorka.

Kao da smo se zatekli u Hong Kongu iz pakelnog »Life Without Principle« Johnnieja Toa. Jer, »Uncut Gems« stalno pokušava srušiti zvučne barijere, kao što pokušava rezati nebrušeno drago kamenje. Opet su tu partiture Danela Lopantina, samo što njihova snimatelja fetiša Seana Pricea Williamsa sada zamjenjuje etablirani Darius Khondji.

Jer, »Uncut Gems« nije još jedan dodatak velikom egzistencijalnom puzzleu braće Safdie, već savršena sinteza njihova dosadašnjeg opusa. Veliki febrilni i eksplozivni film koji se doslovno završava onim Sandlerovim repetitivnim rezom (»cut«).

Rezom jednog ranjenog, zlostavljanog i poniženog čovjeka u bilo kojoj situaciji se našao. Jedino njegovo utočište ostaju zvučno izolirane sobe u kojima pokušava obraniti njihove blindirane granice.

Jer, Ray iz »Lude noći u New Yorku« i Howard iz »Nebrušenog kamenja«, djeca su našeg doba, zakopani ispod zvučnih smetnji njihovih urbanih snimki. U blindiranim i čvrstim prostorima nalik etiopskom crnom opalu.