Talijanska drama HNK-a Ivana pl. Zajca, u koprodukciji s Emilia Romagna Teatro Fondazione ERT, premijerno je izvela »Kule od bijesa« Alessandra Baricca. Nedavno sam u povodu pisanja o predstavi čitala ovaj prvi roman suvremenog talijanskog pisca Alessandra Baricca u originalu »Castelli di rabbia«, čiji je naslov na hrvatski jezik preveden kao »Kule od bijesa«.

Iščitavajući to djelo, objavljeno 1991. godine, zapitala sam se koliko je ono uopće prikladno za kazališno uprizorenje. Postmodernistički, vremenski nelinearno i fragmentarno pisan roman, podijeljen u sedam poglavlja, pisan je poetskim stilom, s mnogo opisa i naracije te vrlo malo dijaloga. Mjesto zbivanja je u nekom kutku Europe devetnaestoga stoljeća, u nekom imaginarnom, ali mogućem gradiću imena Quinnipak, gdje sve vrvi od povijesti i priča i čiji stanovnici sanjaju tehnološki napredak.

Talijanska drama premijerno izvela “Kule od bijesa”: Priča koja slavi gorki trijumf mašte nad životom

Priče su to o snu o željeznici i prvim vlakovima; o vlasniku staklarnice Railu i njegovim poduzetničkim i umjetničkim poduhvatima; o tamnoputom Railovu sinu Mormyju i njegovoj tragičnoj sudbini, o magiji Crystal Palacea – ogromne građevine od stakla; o neobičnom životu Hectora Horeaua, genijalnog i neshvaćenog arhitekta, a tu su i drugi likovi, njihovi snovi, ljubavi, strasti i različite opsesije.

Foto Marko Gracin

Priča je to i o bijegu, sažetom u rečenici: »Ne znam zašto bježim, ali shvatit ću to, malo po malo, svaki dan ću to shvatiti.« Zadnje poglavlje romana odvija se na transatlantiku »Atlas« u veljači 1922. godine, a Bariccov roman završava rečenicom: »A sada Amerika.« Upravo riječ Amerika spominje se na početku monologa »Novecento« Alessandra Baricca iz 1994. godine, koji je na veliko platno 1998. prenio Giuseppe Tornatore u izvrsnom filmu »Legenda o pijanistu«. Moram priznati da bi mi bilo draže da je Talijanska drama radila, primjerice, ovaj Bariccov tekst – kazališno mnogo podatniji.

Opširni monolozi

Ono što možemo uočiti kao problem režije i adaptacije Valtera Malostija je što u predstavi »Kule od bijesa« prevladavaju (preopširni) monolozi, ima dosta narativnih dijelova koje bi u kazalištu trebalo izbjegavati, likovi prepričavaju događaje u prvom i trećem licu, a ono što manjka u ovoj predstavi su živi dijalozi, komunikacija i odnosi među likovima, kao i njihova psihologizacija. Predstava tako počinje poduljim monologom koji odjevena u tamnocrvenu haljinu izgovara glumica Beatrice Vecchione, koja je utjelovila Ženu koja piše i gospođu Jun Rail. Već početak uprizorenja otvara još jednu važnu temu prisutnu u Bariccovu romanu – ljubav prema knjigama, književnosti, pisanju i čitanju, odnosno moć mašte koja može biti jača od života.

Foto Marko Gracin

U režijskom postupku Valtera Malostija ostali likovi izranjaju na scenu iz tame, izgovaraju monologe i pokoji dijalog, iščezavajući iznova u mraku, što stvara snovito, nadrealno ozračje. U vizualnom smislu predstava se temelji na chiaroscuro kontrastima, što priziva Leonardov sfumato ili difuzne tonalitete polusvjetla i polusjene. Oblikovatelj svjetla Umberto Camponeschi tako koristi prigušenu rasvjetu, dok snopovi svjetla padaju tako da osvjetljavaju, izoštravaju i naglašavaju lica i tijela glumaca i glumica. Scenografkinja Ljerka Hribar pritom je uglavnom prazan scenski prostor naznačila starinskim posteljama, stolom u radnoj sobi ili blagovaonici, pokojim naslonjačem, velikom željeznom kadom…, a posljednji prizor odvija se u brodskoj kabini. Kostimi koje je kreirala Manuela Paladin Šabanović su povijesni, stilizacija onih iz 19. stoljeća, kojima je društveno diferencirala likove – boje haljina gospođe Rail/Žene koja piše variraju od tamnocrvene do jarko žute, lažna udovica Abegg odjevena je u crni kostim, a sluškinje u crno-bijele odore.

Foto Petra Šporčić

Glazba

Tekst Alessandra Baricca u »Kulama od bijesa« često opisuju kao svojevrsnu glazbenu partituru, a budući da je i sam Baricco vezan uz glazbu, ona zauzima važno mjesto i u njegovu romanu: od vizije magične cijevi sposobne pojačati glas kroz vrijeme, do osobne i jedinstvene note do koje nije uspio doći lik glazbenika Pekischa te gradskog zbora i orkestra. S obzirom na to očekivali smo izraženiji doprinos autora glazbe Bruna De Franceschija, koji je uglavnom kreirao zvučnu kulisu sastavljenu od zvukova željeznice, grmljavine i kiše, uz poneko zborsko pjevanje i ariju »udovice« Abegg praćenu električnom gitarom (Andrea Cauduro).

Roman “Kule od bijesa” prvi put u kazalištu. Predstava koja slavi gorki trijumf mašte nad životom

U kontekstu režijski ovako postavljene predstave teško je govoriti o glumačkim kreacijama u klasičnom smislu riječi, jer osim što su morali izgovoriti velike količine teksta i to su učinili korektno, naglašavajući ljepotu talijanskog jezika, glumicama i glumcima uglavnom nije pružena prilika da kreiraju likove koji bi bili »od krvi i mesa«, već su ostali nekako »papirnati«, tek kao nositelji određenih ideja autora, no bez dubljeg psihološkog poniranja. Ženu koja piše i Jun Rail tumači Beatrice Vecchione, Gospodin Rail je Dario Battaglia, Hectora Horeaua igra Federico Palumeri, Pekisch je Mirko Soldano, lažnu udovicu Abegg glumom i pjevanjem utjelovila je Leonora Surian Popov, Andersson je Andrea De Luca, Bonetti je Giuseppe Nicodemo, Bonellija tumači Andrea Tich, Brath je Jacopo Squizzato, zbor triju sluškinja u kući Railovih glume Aurora Cimino, Serena Ferraiuolo i Noemi Grasso, a ulogu Pehnta igra djevojčica Emily Popov Surian.

Možda bi u nekoj drugoj inscenaciji »Kule od bijesa« izgledale drukčije, dok je nova predstava Talijanske drame, koja predugo traje više od dva sata bez pauze, samo potvrdila njihovu nesceničnost, a likovi se doimaju kao da su ostali »zarobljeni« u statičnim chiaroscuro slikama.