Poput Finna koji skida kacigu/masku Stormtroopera da bi nam pokazao kako se iza nje krije ljudsko biće, tako u »Posljednjem Jediju« Kylo Ren skida masku koja ga je transformirala u djedovu jeftinu imitaciju, a ne u njegova ponosnog nasljednika. Da, u filmskoj 2017. maske su padale. Ali ne samo onoj blockbusterskoj. Dva velika njujorška filma godine – »Good Time« (Paklena noć) i »Beach Rats« (Štakori s plaže) – ne povezuje samo motiv lunaparka Coney Islanda, već i njihovih maski, onih pravih i onih metaforičnih.

U genijalnom filmu braće Safdie (»Paklena noć«), braća Nikas kreću u pljačku skriveni iza grotesknih maski. U genijalnom filmu Elize Hittman (»Štakori s plaže«), njen gay junak koristi heteroseksualnost kao masku iza koje krije pravu seksualnu orijentaciju, okružen stupovima nabildanog (heteronormativnog) teen mačizma. A u »Mučeniku« Libanonca Mazena Khaleda, tijelo njegova junaka prekriva »maska« od bijele plahte, dok autorova prokleto senzualna kamera prodire ispod nje, prateći pokrete ruku njegovih prijatelja koji peru njegovo tijelo mučenika kako bi ga pripremili za odlazak u ahiret.

Khaledov komad bio je jedan od najvećih iznenađenja filmske 2017. Otkrili smo ga slučajno, sakrivši se u šator poznatiji kao Cinema Giardino u naletu pijavice koja je poharala venecijanski Lido. Film je prikazan novinarima tog olujnog ljetnog jutra na ovogodišnjoj Mostri kao jedan od tri naslova iz off-off programa »Biennale College« i praktički ga nitko nije vidio. Ali oni malobrojni sretnici svjedočili su jednom od najprovokativnijih i najerotskijih arapskih filmova ikad, čije su eksplicitne masturbacije i sondaže arapskog mačizma, definitivno priskrbile njegovu autoru titulu najcrnjeg šejtana. Tek mu donekle može parirati »kontroverzni« komad Magdyja Ahmeda Alija (šifra: »Propovjednik«) u liku mladog islamista koji skriva svoj fanatizam iza lažne maske koptskog preobraćenika, koji će podmetnuti bombu u koptsku crkvu (premijera Alijeva filma dogodila se samo mjesec dana nakon terorističkog napada na kairsku koptsku katedralu).

Brazilsko ludilo

Za razliku od razvikanih autorskih »bijelih slonova« i njihovih kvaziekscesa koji su upali u zamku onog što su pokušavali denuncirati, poput Ostlunda koji je snimio pretencioznu kritiku pretencioznosti (»Kvadrat«), Hanekea koji je snimio buržujsku denuncijaciju buržoazije (»Happy End«) i Zvjaginceva koji igra na hladnu denuncijaciju bračne hladnoće (»Bez ljubavi«), prednost ipak dajemo velikim komadima koji su bili nešto topliji i emotivniji, iako njihova sondaža svijeta u kojem živimo nije ništa manje žestoka i okrutna. To se prvenstveno odnosi na dva iznimna brazilska komada – proleterski »Araby« autorskog tandema Joao Dumans & Affonso Uchoa, te sumanuti spoj horora i telenovele »As boas maneiras« Marca Dutre & Juliane Rojas – koji se mogu promatrati kao egzorcizam autorovih nagomilanih frustracija nakon što je državnim udarom smijenjena ljevičarska predsjednica Rousseff (slični brazilski egzorcizam dogodio se lani Kleberu Mendonci Filhu s »Aquariusom«).

Filmska 2017. protekla je i u znaku dva velika autorska comebacka, s Argentinkom Lucreciom Martel (»Zama«) i Nijemicom Valeskom Grisebach (»Western«). Europskim filmom žarile su i palile Francuskinje – duhovita Claire Denis (»Un beau soleil interieur«), ekscentrična debitantica Leonor Serraille (»Jeune femme« aka »Parižanka«) i agilna veteranka Agnes Varda (»Visages villages«). Tu nipošto ne bismo smjeli izostaviti Philippea Garrela (»L’amant d’un jour«) i Bruna Dumonta, čija neodoljiva »Jeannette« zaslužuje titulu mjuzikla godine, a ne razvikani »La La Land«, te Robina Campilla i njegovu AIDS dramu »120 otkucaja u minuti«. A azijskim autorskim kontingentom dominirali su Japanac Ryutaro Ninomiya (»Edaha no koto«) kao istinsko otkriće ovogodišnjeg Locarna, te korejski radoholičar Hong Sangsoo, koji je sa svojom muzom Kim Min-hee u 2017. snimio čak tri velika filma (»Sam na plaži noću«, »Claireina kamera« i »Dan poslije«).

Otvoreni kraj

Uz Vardu, jedan od vrhunaca ovogodišnje dokumentarne produkcije bila je rudarska elegija »Sretno!« Bena Russella. A najveći tsunami kritičarskog kretenizma dogodio se nakon canneske projekcije briljantnog komada Todda Haynesa (»Wonderstruck«), koji su novinari nepravedno izviždali i popratili ga neshvatljivo negativnim recenzijama. Kulturalni fenomen godine ostaje famozni »Get Out« Jordana Peelea, iako je riječ o još jednoj (horor) varijaciji na Kramerov klasik »Pogodi tko dolazi na večeru«. A kad bismo Lynchevo remek-djelo »Twin Peaks« promatrali kao 18-satno igranofilmsko ludilo, a ne kao TV seriju od 18 epizoda, onako kao što promatramo maratonske filmove Lava Diaza, onda bi on definitivno zauzeo vrh naše filmske Top liste 2017. Naravno, sva ta euforija vezana za neko novo doba autorskih TV serija je predimenzionirana, jer i u njihovoj produkciji postoji jednaka, ako ne i veća, koncentracija smeća kao i u onoj filmskoj.

Što nas čeka u autorskoj 2018? Možda je najbolji odgovor onaj famozni »open« kojim vidovnjak Gerard Depardieu proriče ljubavnu budućnost Juliette Binoche u filmu »Un beau soleil interiur«, koji su motovunski programeri meteorološki preveli kao »Umjereno oblačno sa sunčanim razdobljima«. Zato poželimo svima onaj Russellov rudarski »Sretno!« I nek nam iduća filmska godina bude »open«.