Da grad Rijeka ima ozbiljniju kulturnu strategiju stropne slike Gustava Klimta u HNK Ivana pl. Zajca već bi odavno bile zamijenjene kopijama, dok bi originali bili izloženi u Guvernerovoj palači, gdje bi ih dolazilo vidjeti stotine tisuća ljudi godišnje.

To je primijetio riječki  istraživač i publicist  Igor Žic  prije četiri godine kad je  cijeli svijet slavio 150-tu  obljetnicu rođenja  slavnog slikara  prema  kojoj je Rijeka  ostala posve  ravnodušna,  i ne osvrnuvši se na činjenicu  da jedina  u Hrvatskoj posjeduje djela  jednog od svjetski  najistaknutijih  umjetnika.

Na njihovu vrijednost ovih je dana ukazala  dr. sc. Irena Kraševac s Instituta za povijest umjetnosti u Zagrebu koja  je na poziv Društva  povjesničara umjetnosti Rijeke, Istre i Hrvatskog primorja te Odsjeka za povijest umjetnosti  riječkog Filozofskog fakulteta  održala  predavanje o  Klimtovim alegorijskim  slikama  koje  krase svod  gledališta riječkog teatra.

Interes za baštinu

Izuzetan  odaziv publike  predavanju  i  pratećem razgledavanju pokazao je da među Riječanima  i te kako  postoji  interes  za baštinu  i otkrivanje  umjetničkog  blaga vlastitog grada,  što  možda bude poticaj i strukturama da  o stotoj obljetnici  Klimtove smrti  2018. godine poklone veću pažnju njegovim  djelima.

Gustav  Klimt  nikad nije  posjetio Rijeku,  a ni Riječani njegove  slike izrađene za  riječki teatar nikad  nisu vidjeli  izbliza. U žurbi  zbog  dovršenja  kazališne zgrade izvedene prema projektu uglednih  bečkih arhitekata Fellnera i  Helmera, nije preostalo vremena da se i domaćoj  publici  prikažu na  izložbi.

Međutim,  bile su  izložene u  Beču 1885. godine.

U  to vrijeme Gustavu Klimtu bila su  tek dvadeset tri godine. Bio je na početku  karijere  koju je  počeo graditi  zajedno s  dvije godine  mlađim  bratom Ernstom  Klimtom  te godinu  starijim  kolegom  Franzom Matschom. Njih trojica, svi  đaci  bečke  Škole za umjetnički obrt, zajedno su  osnovali  »Družbu umjetnika«  kako bi  lakše dolazili do posla na velikim projektima dekoracije prostora, što im je u to doba  bio primarni posao.  

Stalni suradnici

Prepoznati kao nasljednici Hansa Makarta jednog od najpopularnijih slikara  kasnog historicizma iz doba izgradnje Ringstrassea stekli su  naklonost investitora,  te  postali stalni suradnici  arhitektonskog ateljea Fellnera i Helmera, koji postaju glavni naručitelji njihovih radova za  koncertne dvorane i kazališta koje podižu na širem području nekadašnje Austro-Ugarske Monarhije.  

Prve dekoracije  izveli su za koncertnu dvoranu  u Karlovim Varyma i kazalište u  Liberecu,  nakon čega dobivaju narudžbu i za riječki teatar u kojem po tri djela  svakog autora  krase svod kazališta,  te  prostor iznad pozornice  i  dviju  glumačkih loža. O njihovoj  vrijednosti  svjedoči i podatak da su  upravo zahvaljujući  kvaliteti riječkih  slika  dobili  i svoju najznamenitiju narudžbu za oslik  bečkog  Burgtheatera.

Slike  s  alegorijskim prikazima kazališne i glazbene umjetnosti  za  riječko kazalište izveli su u tehnici ulja na platnu, prema unaprijed zadanim dimenzijama,  a tom  su prilikom  po prvi put i signirali vlastite  radove,  koje su do tada  izvodili kao zajedničke.

Sedam alegorija

Za  šest ovalnih polja na svodu oko raskošnog lustera Gustav Klimt je  naslikao »Alegoriju ozbiljne opere«,  »Alegoriju instrumentalne glazbe« i  »Alegoriju poezije«,  dok  Franz Matsch  potpisuje »Alegoriju  komične opere«,  »Alegoriju plesa« i »Alegoriju  ljubavne  poezije«.  Velika  alegorija»Kazalište« iznad pozornice  djelo je Ernsta Klimta kojem se  pripisuju  i dvije  manje, nepotpisane  slike iznad glumačkih  loža.  No,  dr.  Kraševac  koja je preciznije definirala naslove slika i analizirala njihov sadržaj smatra  da  je i slika ležećeg anđela iznad lože djelo Gustava Klimta, ili je barem izvedena  prema njegovom predlošku.

»Alegorija  insrumentalne glazbe«  na svodu  gledališta  prikazuje  sv. Ceciliju, zaštitnicu crkvene glazbe koja  u teškoj  brokatnoj haljini  po modi baroknog vremena  kleči za orguljama  dok nad njom lebdi  anđeo ili  genij s lutnjom,  umotan  u bijelu prozračnu draperiju,  koji je nadahnjuje.  U  »Alegoriji poezije«  Klimt je prikazao Orfeja, najvećeg pjevača i glazbenika grčke  mitologije i njegovu mladu ženu Euridiku,  koja  rukom  grli  dječačića  dok  pruža  lovorov vijenac Orfeju. 

Oba  prizora  smještena su  antički  ambijent, kao  i  scena umirućeg ratnika i žene koja predstavlja  središnji  motiv »Alegorije  ozbiljne opere«.  Prema mišljenju  dr. Irene  Kraševac,  Gustav Klimt  na ovoj slici predstavlja jedan od najslavnijih ljubavnih parova u povijesti, Kleopatru i Marka Antonija!

Dramatična scena

»Crna kosa, svijetla put i  egzotična ljepota fatalne žene zdvojne zbog gubitka voljene osobe, umirući ratnik u rimskoj odori i borba koja se  odigrava u njihovoj blizini, mogu se tumačiti kao prikaz bitke kod Akcija u kojoj je Oktavijan porazio Marka Antonija koji je potom počinio samoubojstvo, nakon čega se  i Kleopatra ubija. Tu dramatičnu scenu Klimt je prenio s puno osjećaja za detalje, a ekspresivan pogled žene snažan  je vizualni fokus cijele slike koja privlači pogled gledatelja i ratni trijumf pretvara u ljudsku tragediju.«

U  austrijskoj povijesti umjetnosti Klimtove slike u Burgtheateru  i  Kunsthistorisches muzeju smatraju se vrhunskim djelima kasnog historicizma,  a toj valorizaciji  po  sudu  dr. sc  Kraševac svakako valja pridodati i dosad zanemarena djela koja rese  riječko kazalište.

 Premda se u narudžbi radilo o zadanim temama s alegorijskim prikazima glazbenih vrsta, Klimt odstupa  od čvrstih kanona uvriježenih u 19. stoljeću i  ovim  alegorijskim prikazima udahnjuje nove, slobodnije sadržaje i interpretacije.

U  njima  se mogu  prepoznati stilske naznake njegovih kasnijih radova, a to su izražajne ženske figure, prirodnost držanja pojedinih likova,  smjelo postavljanje figura u dijagonalnim skraćenjima,  kontrast svijetlog i tamnog inkarnata ženskih i muških  likova, naturalizam i stilizacija te velika umjetnička imaginacija  slikara koji će  nakon historicističke  faze  postati  idejni pokretač, utemeljitelj i najznamenitiji član Bečke  Secesije.